Een titel hoort je aandacht te trekken. Victor Roggeveen trok onze aandacht in elk geval met “Veiligheid? Risicoreductie, verder komen we niet” (Prebes Veiligheidsnieuws 213).
Ziet die Roggeveen het echt zo somber? Komen preventieadviseurs niet verder dan wat papieren risicoreductie en blijft veiligheid een utopie?
Wij vatten zijn artikel voor je samen omdat we ons er helemaal in kunnen vinden. Waarom lees je in deze blog.
Veiligheid bestaat niet
Voor “veiligheid” bestaat er geen andere omschrijving dan het ontbreken van het tegenovergestelde: gevaar/risico/schade/letsel. Een begrip met een negatieve lading dus.
Willen we weten hoe het met de veiligheid in een onderneming staat, dan meten we in feite het tegenovergestelde: de incidenten, de bijna-ongevallen en de risico’s.
Ook omdat risico’s nooit volledig uit te sluiten zijn, bestaat totale veiligheid niet. Voorts speelt een zeer onzekere factor toeval een rol in de meetresultaten. Ongevallen turven geeft dus geen betrouwbare veiligheidsmeting.
Kunnen we veiligheid dan niet meten?
Roggeveen stelt dat om het veiligheidsniveau van organisaties te kennen en dus te verbeteren, je je niet moeten richten op die evt. toevallige gevolgen, maar op de periode daarvóór.
Net vóór het incident plaatsvindt
In deze periode zijn er natuurlijk al wel risico’s. Je focust je zonder de factor toeval op de stabiliteit van het primaire proces (bv. de productie of dienstverlening). Als je erin slaagt de voor het primaire proces bedreigende risico’s te identificeren en efficiënt te bestrijden, werk je aan een veiliger proces.
Uiteraard vinden we bij Seekurico niet dat arbeidsongevallen of bijna-incidenten geen uitgangspunt mogen zijn. Ze bieden zeer interessante leer-stof. Volgens ons is het een en-en verhaal.
Risico: puntjes op de i
Bij een incident komt er als gevolg van allerlei factoren – soms inherent aan het systeem – op een ongecontroleerde manier en tijdstip energie vrij. Die soms onbekende maar meestal complexe mogelijkheden waarbij plots energie vrijkomt, labelt Roggeveen als “risico’s”.
Dat mensen domme dingen doen en dus uiteindelijk de veroorzakers van incidenten zijn, is daarom te kort door de bocht. Volgens Dekkers, Cilliers en Hofmeyr (2011) zijn risico’s “de onvoorziene effecten van het falen van een veelheid aan onderlinge verbindingen in een door (feilbare) mensen bedacht systeem”. Iets waar wij ons helemaal in vinden.
Dat maakt dat we alert zijn voor deze 3 elementen:
1. de hoeveelheid energie die schade kan toebrengen;
2. de kans dat die energie ongecontroleerd kan vrijkomen;
3. de kans dat mensen/objecten aan die energie worden blootgesteld.
Wanneer deze 3 factoren samenkomen, heb je een recipe for disaster en wellicht een incident met dus ook desastreuze gevolgen. En die 3 factoren zitten nu eenmaal in alle bedrijfsprocessen, of dat nu transport, opslag, bewerking van materialen of nog andere zijn.
Proberen te voorkomen dat die energie ongecontroleerd vrijkomt kan.
We kennen dat als de risicoreductiecyclus. Hoe beter je de 5 fasen van die cyclus beheerst, hoe minder risico en dus hoe veiliger je het proces maakt.
We kennen dat als de risicoreductiecyclus. Hoe beter je de 5 fasen van die cyclus beheerst, hoe minder risico en dus hoe veiliger je het proces maakt.
“Moeder van alle risico’s”
Zo noemt Roggeveen het primaire proces. En hij heeft er gelijk in. Daarom investeren preventieadviseurs en ondernemingen behoorlijk veel tijd in risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) om zo veel mogelijk risico’s van bij aanvang te beheersen.
Dat op zich de veiligheid niet bevordert, is een open deur intrappen. Iets waarbij sommigen in onze sector het jammer genoeg laten.
Wij zoeken samen met onze klanten uit hoe ze niet alleen bij aanvang maar in elke stap van het primaire proces op een haalbare en efficiënte manier zo veel mogelijk bedrijfsrisico’s reduceren. Voor, maar vooral met hun werknemers.
Initiatief is alles
Het risicoreductieproces werkt, is geen rocket science omdat het logisch in elkaar zit. Omdat het echter vooral dagelijkse kost is voor wie werkt in preventie en arbeidsveiligheid tonen we hier toch even de 5 stappen. Sommige van die stappen staan of vallen namelijk met initiatief.
En daar is volgens ons nog veel groeimarge. Seekurico zette altijd al sterk in op de betrokkenheid en het eigenaarschap van medewerkers op elk niveau van een onderneming. We zien dat dit werkt en zullen in de toekomst daarom de participatie in elke fase en op elk niveau blijven faciliteren en aanmoedigen.
En daar is volgens ons nog veel groeimarge. Seekurico zette altijd al sterk in op de betrokkenheid en het eigenaarschap van medewerkers op elk niveau van een onderneming. We zien dat dit werkt en zullen in de toekomst daarom de participatie in elke fase en op elk niveau blijven faciliteren en aanmoedigen.
Kennen, kunnen, willen, durven en doen
Spoiler: in de eerste 3 fases lukt het meestal nog en soms zelfs al prima. Vaak zit het werkelijke veiligheidsrisico niet (meer) in kennen, kunnen of zelfs willen.
Meestal. Vaak. Niet altijd dus.
Risicoreductie model gebruikt door Roggeveen (Bron: Veiligheidsnieuws 213, Prebes)
1) kennen: herkennen, inzicht in en begrip van het risico
Waar er een degelijke en volledige RI&E gebeurde van de actuele situatie, zijn mensen zich bewust van de gevaren waaraan ze zijn blootgesteld. Situationeel bewustzijn zorgt voor het noodzakelijke urgentiegevoel, het fundament onder alle veiligheidsbevorderende initiatieven.
Mensen zouden mensen niet zijn als ze ook in deze fase mensen er soms andere ideeën op nahouden. Goedbedoeld zelfs want ze zeggen dan dat ze het “beter” doen. Dat verschijnsel heeft een naam: WAIWAD of Work As Imagined vs. Work as Actually Done. (Lundberg, Rollenhagen en Hollnagel, 2009)
2) kunnen: kunnen ingrijpen, weten hoe het risico te verminderen
Hiervoor moeten voldoende mensen de kwaliteiten en mogelijkheden hebben om in te grijpen. Dat kan op twee manieren: de ernst van het risico verminderen of de blootstelling eraan verminderen.
3) willen: voldoende gemotiveerd zijn om in te grijpen
Dit is al niet meer zo makkelijk of alleszins minder vanzelfsprekend in veel ondernemingen, maar meestal is de wil er wel. Ondernemingen stimuleren dit bijvoorbeeld door te werken met zgn. Life Saving Rules. Shell bijvoorbeeld zag hiermee het aantal dodelijke ongevallen met 70% dalen in 3 jaar.
Mensen die willen, leven deze regels vooral na omdat ze er zelf ook in geloven en niet omdat ze hen opgelegd worden. Deze intrinsieke motivatie is gelukkig bij velen aanwezig.
4) durven: veiligheid voorrang durven geven op het primaire proces
In deze fase weegt iemand het voordeel af tegen het nadeel. En of hij/zij wel de juiste persoon is om het risico in kwestie te verminderen ten koste van productieverstoring. Roggeveen stelt terecht externe factoren de durf meer bepalen dan het willen alleen.
Hier wordt risicoreductie dus al een stuk minder vanzelfsprekend. Durven stuit hier op persoonlijke grenzen, nl. de moed in het onzekere collectieve veiligheidsrisico laten voorgaan op persoonlijke zekerheden zoals aanzien en carrière.
Wat hierbij uiteindelijk de doorslag geeft, hangt sterk samen hoe iemand verwacht dat de organisatie zal reageren. Die reactie hangt samen met de bedrijfscultuur en de daarin gedeelde waarden.
Voor Seekurico is het dus een kwestie van openheid te vinden of te creëren in de bedrijfscultuur. En ook waarom gedrag op de werkvloer beïnvloeden samenhangt met de houding van het management.
Uiteraard beïnvloedt een eigen traumatische ervaring of een recent arbeidsongeval bij een collega hier de beslissing ook. Ook positief. Wie initiatief neemt, wordt achteraf vaak op handen gedragen.
5) doen: maatregelen nemen om het risico te verkleinen
Positieve output in fase 4 betekent dat men in fase 5 iets onderneemt.
Een precair punt, blijkt nog vaak. In veel gevallen is de melder hier immers afhankelijk van hulp vanuit de organisatie. Slaagt de melder erin het urgentiegevoel over te brengen op collega’s of leidinggevenden die nog niet in gelijke mate overtuigd zijn van de ernst van het risico?
Ervaren die laatsten (nog) geen bedreiging, dan is het extra moeilijk die risicoreducerende maatregelen op de wereld te krijgen. Zijn ze zowel risiconemer als risicoloper, dan gaat dit een stuk sneller. Voorbeelden hiervan zijn piloten en werknemers in de offshore-industrie.
What’s in a/our name?
In het Esperanto betekent sekureco “veiligheid.” Sinds de opstart is “Seekurico” dagelijks Seeking to cure your risk. Maar misschien nog meer dan in het begin beseffen we wat de draagwijdte van onze baseline inhoudt.
Seeking, omdat we het proberen en er actief naar zoeken. Naar de onbenutte kansen en valkuilen in elk van die 5 fases.
Cure omdat je altijd bezig bent met beterschap, ook wanneer genezing nog ver weg lijkt. Of misschien onmogelijk is. Ook daarin blijven we eerlijk. Risico’s zijn nooit 100% uit te sluiten vanwege de factoren toeval en menselijke input.
Daarom durven we al eens doorduwen om dat initiatief en die durf aan te moedigen. Van bij de allereerste rondgang spreken we mensen aan. Hun eigen ideeën over veiligheid zijn goud waard. Hun opmerkingen zijn veilig bij ons omdat ze enkel dienen om ieders risico te reduceren.
Wij zien soms ronduit onveilige toestanden, maar met beschuldigen of droog noteren komt niemand verder. De dialoog is onze informatiebron, het startpunt en een terugkerend item wanneer we een ondernemingen ondersteunen die hun veiligheidsbeleid naar een hoger niveau willen tillen.
De Co op het einde is meer dan ooit ons ankerpunt: voor Companies, maar vooral co- als in samen: wij met en voor elke betrokkene in die onderneming, dus echt from top to bottom in het bedrijf.
Vraag je je af hoe we dat concreet zien, dan komen we graag eens kennismaken. Liefst in persoon, maar het kan ook digitaal. Jij legt ons je vraag voor of neemt ons gewoon even mee door je bedrijf of instelling. Of dat een KMO of een multinational is, of je in de logistiek, de industrie of culturele sector zit, maakt geen verschil. We zijn vanaf het eerste moment samen op zoek naar de risico’s en hoe iedereen die vanaf nu kan en durft aanpakken.
